ΤΑ 7 ΘΑΥΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΛΕΙΨΙΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

ΤΑ 7 ΘΑΥΜΑΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΚΛΕΙΨΙΝ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

***

ΤΑΣ 3 ΩΡΑΣ ΤΗΣ ΣΤΑΥΡΩΣΕΩΣ

ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Συμβουλευτικὸν Ἐνχειρίδιον Ἀγ. Νικοδημου. Σελ. 307-311

 Ἐπειδή, ὅτε ὁ Κύριος ἡμῶν ἐσταυρώθη ἰσημερία ἦν ἐαρινή, ἤτοι 12ωρος ἡ ήμερα, καὶ 12ωρος ἡ νύξ κατὰ τὰς διαταγὰς τῶν Ἀγ. Ἀποστόλων, (Βιβλ. ε΄. κεφ. ιζ') καὶ κατὰ πάντας τοὺς πασχαλιολόγους· καὶ ἐ¬πειδὴ ὁ ἥλιος, οὐχί παρ’ ἑαυτοῦ ἐσκοτίσθη, ὠς ὁ Ὠριγένης ὑπέλαβεν, ἀλλ’ ἡ σελήνη, ἂν καὶ ἦτο πανσέληνος, καὶ τεσσαρεσκαιδεκαταία κατὰ τὴν θείαν Γραφήν, (Ἐξοδ. ιβ'. 6) ὑπελθοῦσα τὸν ἥλιον καὶ συνοδεύσασα, ἐσκότασεν αὐτόν, καθὼς ὁ θεῖος Διονύσιος ὁ Αρεοπαγίτης, καὶ εἶδε διὰ τῶν ὀφθαλμῶν του τὴν σύνοδον ταύτην καὶ ἐπισκότησιν, ἐν Ἠλιουπόλει τῆς Αἰγύπτου εὐρισκόμενος σὺν τῷ Ἀπολλοφάνει, καὶ φανερῶς γράφει περὶ αὐτῆς ἐν τῇ πρὸς Πολύκαρπον ἐπιστολῆ· τούτων, λέγω, οὕτω προεγνωσμένων, ὅρα πόσα ἠκολούθησαν θαύματα, καὶ πόσοι νόμοι τῆς φύσεως μετεβλήθησαν ἐν τῇ ὑπερφυσικῇ ταύτη ἐκλείψει.

 Α'. Ὅτι κατὰ τοὺς νόμους τῆς φύσεως, ἐν καιρῷ πανσελήνου ἀδύνατον εἶναι νὰ συνοδεύσῃ ὁ ἥλιος μετὰ τῆς σελήνης· ἐπειδή τότε εὐρίσκονται οἱ δύο φωστήρες κατὰ διάμετρον, ἤτοι, ἐὰν ὁ ἥλιος εὐρίσκηται εἰς τὸν ἐπά¬νω τῆς γῆς μεσημβρινόν, καὶ εἰς τὸ κατὰ κο-ρυφὴν μέσον σημεῖον τοῦ οὐρανοῦ, τὸ καλούμενον ζενίθ, ἠ σελήνη εὐ¬ρίσκεται ἐπ’ εὐθείας κατὰ διάμετρον, εἰς τὸ ὑποκάτω τῆς γῆς μέσον σημεῖον τοῦ οὐρανοῦ, τὸ καλούμενον ναδίρ· καὶ ἀντιστρόφως· ὁμοίως, καὶ ἐὰν ὁ ἥλιος εὐρίσκηται ἐν τῇ δύσει, ἡ σελήνη εὐρί-σκεται ἐν τῆ ἀνατολῇ· καὶ ἀντιστρόφως· ἐν τῇ σταυρώσει ὅμως τοῦ Κυρίου οἱ φυσι¬κοί οὗτοι νόμοι μετεβλήθησαν, καὶ ἔγινε σύνοδος ἡλίου καὶ σελήνης ὑπερφυσική, καὶ παράδοξος· ὅθεν ἔγραφε τῷ Πολυκάρπῳ ὁ προρρηθείς Μεγ.Διονύσιος· «Εἰπέ δὲ αὐτῷ (τῷ Ἀπο-λλοφάνει μείναντι ἐν τῇ ἀπιστία) τὶ λέγεις πε¬ρὶ τῆς ἐν τῷ σωτηρίω σταυρῷ γεγονοίας ἐκλείψεως; ἀμφοτέρω γὰρ τότε κατὰ Ἠλιού-πολιν, ἄμα παρόντες τε, καὶ συνεστῶτες, παραδόξως τῷ ἡλίῳ τὴν σελήνην ἐμπίπτουσαν ἐωρῶμεν, οὐ γὰρ συνόδου καιρός ἦν».

Β΄. Ὅτι ἡ σελήνη προεπόδισεν ἔμπροσθεν, καὶ εἰς μίαν στιγμὴν ἐπήρε 12 ὁλοκλήρους ὥρας. Ἐν τῆ στιγμῇ γὰρ ἐκείνη, καθ’ ἥν ἔπρεπε νὰ εὐρεθῇ ἐν τῷ ὑπο¬κάτω τῆς γῆς ναδίρ, αὐτῆ εὐρέθη ἐν τῷ ὑπεράνω τῆς γῆς ζενίθ· ἐπειδὴ τρέξασα μετ’ ἀρρήτου, καὶ σχεδὸν ἀνεννοήτου ταχύτητος, κάτωθεν ἀπὸ τοῦ μέσου τοῦ ὑπὸ γῆν ἡμι¬σφαιρίου, ἕως εἰς τὸ ἄλλο ὑπὲρ γῆν ἡμισφαίριον, ἔφθασε τὸν ἥλιον κατὰ τὸ μέσον τοῦ οὐρανοῦ, ἐν τῇ ἔκτη ὥρα τῆς ἡμέρας ἔν ἧ ἐσταυρώθη ὁ Κύριος, καὶ οὕτω συνώδευσε μετ’ αὐτοῦ.

 Γ΄. Ὅτι ἡ σελήνη ἀφ’ οὗ συνώδευσε μετὰ τοῦ ἡλίου, τὸ πρὸς ἡμᾶς ἐστραμμένον μέρος αὐτῆς, ἤτοι ὁ τεσσαρεσκαιδεκαταῖος ὁλόκληρος δίσκος αὐτῆς ἔμεινε τελείως ἀφώτιστος, στερηθείς, οὐ μόνον τοῦ ἐκ τοῦ ἡλίου ξένου φωτός, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἱδίου. Ἔχει γὰρ καὶ ἡ σελήνη φῶς ἴδιον, σῶμα οὗσα ἠμιδιαφανές, κατὰ τὴν κοινὴν γνώμην τῶν τε παλαιῶν, καὶ νεωτέρων ἀστρονόμων. Ὥσπερ οὗν ἐν ταῖς νουμηνίαις ὁρᾶται τὸ ἴδιον τῆς σελήνης φῶς, διότι τότε ὑπὸ τὸν ἥλιόν ἐστιν, ὡς οἱ ἀστρονόμοι φασίν· οὕτως ἔπρεπε καὶ ἐπὶ τῆς σταυρώσεως, τουλάχιστον νὰ ὁρᾶται τὸ ἴδιον τῆς σελήνης φῶς, ὑπὸ τὸν ἡλιόν ἀμέσως οὔσης· τότε ὅμως ἡ σελήνη καὶ τοῦ ἰδίου φωτὸς στερηθεῖσα, περισσότερον ἐσκοτίσθη καὶ ἐζοφώθη, παρὰ ὅσον σκοτίζε¬ται καὶ ζοφοῦται, ὅταν φυσικῶς ἐκλείπη μὲ κεντρικὴν ἔκλειψιν, τοῦ ἡλίου ὑπὸ γῆν ὄντος, καὶ τῆς κωνοειδοῦς σκιᾶς τῆς γῆς ἐμπιπτούσης εἰς αὐτήν· καὶ μὲ ὅλον ὅπου τότε, δὲν ἦτο κἀνέν τοιούτον αἴτιον, ὅπερ νὰ προξενῇ εἰς τὴν σελήνην τὴν βαθεῖαν ἐπισκότησιν ταύτην.

 Δ΄. Ὅτι ἡ σελήνη, πανσέληνος μὲν οὖσα, ἀφώτιστος δέ, ἐσκέπασεν ὅλον τὸν δίσκον τοῦ ἥλιου ὅθεν ἔχάθη σχεδὸν καὶ ἀφανής ἐγένετο τότε ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν τῶν ὀρώντων ὁ ἥλιος· ἐφάνησαν πάντα σχεδὸν τὰ ἄστρα καὶ ἡ λαμπρὰ μεσημβρία τῆς μεγάλης Παρασκευῆς ἔγινε βαθύτατον μεσονύκτιον καὶ ἀκολούθως ἠ ἐπισκότησις αὐ¬τὴ τοῦ ἥλίου ἔγινε παγκόσμιος, καὶ οἱκουμενική τὸ ὁποῖον οὐδέποτε ἀκολουθεῖ, ὅταν γίνηται ἡ φυσικὴ σύνο¬δος τοῦ ἡλίου μετὰ τῆς σελήνης, οὗσης μηνοειδοῦς διὰ τοῦτο εἶπον συμφώνως ὁμοῦ καὶ οἱ 3 εὐαγγελισταί· ὁ Ματθαίος· «Καὶ σκότος ἐγένετο ἐπὶ πᾶσαν τὴν γῆν», (κζ' 45), ὁ Μᾶρκος· «Σκότος ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν», (ιε'. 33) καὶ ὁ Λουκᾶς· «Καὶ σκότος ἐγένετο ἐφ’ ὅλην τὴν γῆν» (κγ'. 44).

Ε΄. Ὅτι ἡ σελήνη, ἀφ’ οὗ ἐσκέπασεν ὅλον τὸν δίσκον τοῦ ἡλίου, ἡκολούθησε μετ’ αὐτοῦ πρὸς τὴν δύσιν, σκεπάζουσα αὐτὸν τρεῖς ὁλοκλήρους ὥρας ἕως τῆς ἐνάτης ὥρας, ὡς οἱ θεῖοι λέγουσιν Εὐαγγελισταί· (Ματθ. κζ',45, Μᾶρκος ιε',33, Λουκ. κγ'.44) δηλ. οὐχί κατ’ ὀλίγον ὀλί¬γον σκεπάζουσα αὐτόν, ἡ ἀποσκεπάζουσα, καθὼς ἀκο¬λουθεῖ εἰς τὰς φυσικὰς ἐκλείψεις· ἀλλ’ ἐπίσης ὅλον αὐτὸν σκεπάζουσα ἐν ταῖς τρισίν ὥραις ταύταις, ὅπερ ἐστίν ὑπερφυές καὶ παράδοξον.

ΣΤ΄. Ὅτι, ἀφ’ οὗ ἡ σελήνη τρεῖς ὥρας ἐσκέπασε τὸν ἥλιον, πάλιν τὸν ἐξεσκέπασεν, ἐναντίον ὅμως τῆς φυσικῆς τάξεως· διότι ὅταν γίνηται σύνοδος φυσική, καὶ ἐπισκότησις τοῦ ἡλίου, τὸ μὲν πρώτον σκοτισθὲν τοῦ ἡλίου μέ¬ρος, ἐκεῖνο πρώτον πάλιν φωτίζεται· τότε δέ, τὸ μὲν πρῶ¬τον μέρος ὅπερ ἐσκοτίσθη τοῦ ἡλίου, ἐκεῖνο ὑστερον ἐφωτίσθη, καὶ πάλιν τὸ ὕστερον μέρος ὅπερ ἐσκοτίσθη, ἐκεῖ¬νο πρῶτον έφωτίσθη· ὅθεν ἔγραφε πρὸς Πολύκαρπον ὁ αὐτὸς θεῖος Διονύσιος περὶ τούτου, λέγων· «Καὶ αὖθις οὐκ ἐκ τοῦ αὐτοῦ καὶ τὴν ἔμπτωσιν, καὶ τὴν ἀνακάθαρσιν, ἀλλ’ ἐκ τοῦ κατὰ διάμετρον ἐναντίου γεγενημένην».

Ζ΄. Ὅτι, ἀφ’ οὗ ἡ σελήνη ἠκολούθησε μετὰ τοῦ ἡλίου πρὸς τὴν δύσιν, σκεπάζουσα αὐτὸν τρεῖς ὥρας ἕως τῆς 9ης ὥρας τῆς ἡμέρας, δὲν τὸν ἠκολούθησε περισσότερον, οὐδέ συνεβασίλευσε μετ’ αὐτοῦ, ὄχι· ἀλλὰ ἀνεπόδισε καὶ ἐγύρισεν εἰς τὴν ἀνατολὴν καὶ ἕως ὅτου νὰ πέραση ὁ ἥλιος τῶν τριῶν ὡρῶν τὸ διάστημα τοῦ οὐρανοῦ, ὅπου ἔμεινεν ἕως νὰ τελείωση ἡ ἡμέρα, καὶ νὰ βασιλεύση, ἡ σε¬λήνη ἐτάχυνε, καὶ τὰς ἐννέα ὥρας, τὰς ἔτρεξεν εἰς τρεῖς ὥρας· καὶ οὕτως, ὅτε ὁ ἥλιος εὐρέθη εἰς τὸ ἄκρον τῆς δύ¬σεως, ἡ σελήνη εὐρέθη κατὰ διάμετρον εἰς τὸ ἄλλο ἄκρον τῆς ἀνατολῆς, καὶ οὕτως ἀπεκατεστάθησαν πάλιν οἱ δύο φωστήρες, καὶ ἐπα-νήλθαν εἰς τὴν φυσικὴν τάξιν των· ὅ¬θεν καὶ περὶ τούτου ἔγραφε τῷ Πολυκάρπω τὸ πετεινὸν τοῦ οὐρανοῦ ὁ Διονύσιος· «Αὖθις τε αὐτὴν (τὴν σελήνην δηλ.) ἐωρῶμεν, ἀπὸ τῆς 9ης ὥρας ἄχρι τῆς ἑσπέρας, εἰς τὸ τοῦ ἡλίου διάμετρον ὑπερφυῶς ἀντικαταστασαν.

 Ἀνάμνησον δὲ τι καὶ ἕτερον αὐτόν, (τὸν Ἀπολλοφάνη δηλ.) οἶδε γὰρ ὅτι καὶ τὴν ἔμπτωσιν αὐτὴν ἐξ ἀνατολῶν ἐωράκαμεν ἀρξα-μένην, καὶ μέχρι τοῦ ἡλιακοῦ πέρατος ἐλθοῦσαν, εἶτα ἀναποδίσασαν». Ὥστε διὰ νὰ συμπεράνωμεν τὰ προρρηθέντα πάντα ἐπὶ τῆς σταυρώσεως τοῦ Κυρίου ἡ σελήνη 15 ὥρας προεμπόδισεν, ἤτοι ὑπῆγεν ἔμπροσθεν τοῦ φυσικοῦ δρόμου καὶ διαστήματος της· 12 μέν, ἕως οὗ ἦλθε κάτωθεν, ἀπὸ τοῦ μεσονυ¬κτίου σημείου τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἔφθασε τὸν ἥλιον εἰς τὸ τῆς μεσημβρίας σημεῖον τοῦ αὐτοῦ οὐρανοῦ· 3 δὲ ὥ¬ρας, ἐν αἷς ἠκολούθησε τὸν ἥλιον πρὸς δυσμάς, σκεπάζουσα αὐτόν, καὶ 9 ὥρας ἡ αὐτή σελήνη ἀνεπόδισε, γυρίσασα ὁπίσω εἰς τὴν ἀνατολήν. Καὶ λοιπὸν ἡ σελήνη τὸ ἐν νυχθήμερον αὐτής ἐποίησε τότε εἰς ὥρας ὁλοκλή¬ρους 42· 6 μὲν ὥρας, ἂς εἶχε λάβη ἀπὸ τῆς φυσικῆς αὐτῆς δύσεως, ἕως οὗ ἦλθεν εἰς τὸ μέσον τοῦ ὑπὸ γῆν ἡμισφαιρίου· 24 δέ, προποδίσασα, ὡς εἴπομεν, καὶ πάλιν ἀναποδίσασα· 12 δὲ ὥρας, κινηθείσα ἀπὸ ἀνατολῶν ἕως εἰς τὴν ἄλλην δύσιν της, καὶ πληρώσασα τὸ τῆς νυκτὸς διάστημα κατὰ τὴν φυσικὴν της τάξιν καὶ κίνησιν.

ΤΑ 7 ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ

ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

[Βλέπε περισσότερα εἰς τὴν Ὀρθόδοξον Ὀμολογία σελ. 76-80]

 (Ησ-11,2) «Καὶ ἀναπαύσεται ἐπ’ αὐτὸν Πνεῦμα Κυρίου· Πνεῦμα σοφίας καὶ συνέσεως· Πνεῦμα βουλῆς καὶ ἰσχῦος· Πνεῦμα γνώσεως καὶ εὐσεβείας· καὶ ἐμπλήσει αὐτὸν Πνεῦμα φόβου Θεοῦ».

1ον χάρισμα εἶναι ἡ σοφία· δηλ. ἡ ἄνωθεν σοφία, διὰ τὴν ὁποίαν λέγει ὁ Ἀπόστολος «ἡ ἄνωθεν σοφία πρώτον μὲν ἁγνὴ ἔστιν, ἔπειτα εἰρηνική, ἐπιεικής, εὐπειθής, μεστὴ ἐλέους καὶ καρπῶν ἀγαθῶν· ἀδιάκριτος καὶ ἀνυπόκριτος» (Ἰακ-3,17). Εἰς τὴν σοφίαν τούτην ἐναντιοῦται ἡ σαρκικὴ σοφία, κατὰ τὸν Ἀπόστολον τὸν λέγοντα «ὅτι ἐν ἁπλότητι καὶ εἰλικρίνεια Θεοῦ, οὐκ ἐν σοφίᾳ σαρκική, ἀλλ’ ἐν χάριτι Θεοῦ, ἀνεστράφημεν ἐν τῷ κόσμῳ»

2ον εἶναι τὸ χάρισμα τῆς συνέσεως ἢ κατανοήσεως τῶν ἀπορρήτων & τῆς θείας θελήσεως περί τῆς ὁποίας ἡ Γραφὴ διδάσκει λέγουσα «καὶ πᾷς σοφὸς τὴ διανοία, ὢ ἐδόθη σοφία καὶ ἐπιστήμη ἐν αὐτοῖς, σινιέναι ποιεῖν πάντα τὰ ἔργα τὰ καλὰ τὰ ἅγια καθήκοντα· κατὰ πάντα ὅσα συνέταξε Κύριος» (Ἐξ-36,1). Καὶ εἰς τοὺς περὶ τὸν Δανιὴλ (Κέφ-1,17) «καὶ ἔδωκεν αὐτοῖς ὁ Θεὸς σύνεσιν καὶ φρόνησιν, ἐν πάσῃ γραμματικὴ καὶ σοφία· καὶ Δανιὴλ συνῆκεν ἐν πάσῃ ὀράσει καὶ ἐνυπνίοις».

3ον χάρισμα εἶναι ἡ βουλὴ, ἡ ὁποία συντρέχει πρὸς τὴν θεία δόξαν καὶ πρὸς τὴν σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπίνης ψυχῆς καὶ εἶναι συμφωνισμένη μὲ τὴν δικαιοσύνην, διὰ τὴν ὁποίαν ἡ Γραφὴ λέει «οὐ γὰρ ὑπεστειλάμην τοῦ μὴ ἀναγγείλαι ὑμὶν πᾶσαν τὴν βουλὴν τοῦ Θεοῦ» (Πράξ-20,27). Εἰς αὐτὴν εἶναι ἐνάντια ἡ βουλὴ τῶν ἀσεβῶν διὰ τὴν ὁποίαν λέει ὁ ψαλμῳδὸς (Ψάλ-1,1) «μακάριος ἀνήρ, ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν».

4ον χάρισμα εἶναι ἡ ἰσχὺς, διατί φυλάττοντες πᾶσαν σταθερότητα καὶ ἀνδρείαν εἰς τὴν πίστιν, πρέπει νὰ ἀντιστέκωμεν εἰς ὅλους τους πειρασμοὺς· περὶ ταύτης ἡ Γραφὴ λέγει «γρηγορῆτε, στήκετε ἐν τῆ πίστει, ἀνδρίζεσθε, κραταιοῦσθε» (Α Κορ-16,13) καὶ ἀλλαχοῦ «στῆτε οὒν περιζωσάμενοι τὴν ὀσφὺν ὑμῶν ἐν ἀληθεῖᾳ καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν θώρακα τῆς δικαιοσύνης· καὶ ὑποδησάμενοι τοὺς πόδας ἐν ἑτοιμασίᾳ τοῦ Εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης· ἐπὶ πάσιν ἀναλαβόντες τὸν θυρεὸν τῆς πίστεως, ἐν ὢ δυνήσασθε πάντα τὰ βέλη τοῦ πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα σβέσαι· καὶ τὴν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου δέξασθε, καὶ τὴν μάχαιραν τοῦ Πνεύματος, ὃ ἔστι ρῆμα Θεοῦ» (Εφ-6,14).

5ον χάρισμα εἶναι ἡ γνῶσις, τὴν ὁποίαν ὁ ἱερὸς ψάλτης ἑρμηνεύει, λέγων «ὁ παιδεύων ἔθνη, οὐχὶ ἐλέγξει; ὁ διδάσκων ἄνθρωπον γνῶσιν» καὶ ὁ Ἱερεμίας (Κεφ-3,15) λέει «καὶ δώσω ὑμὶν ποιμένας κατὰ τὴν καρδίαν μου καὶ ποιμανούσιν ὑμᾶς, ποιμαίνοντες μετ’ ἐπιστήμης» δήλ. γνώσεως. Τούτη ἡ γνῶσις καὶ ἐπιστήμη πρέπει νὰ ἁπλώνεται εἰς τὸ νὰ γνωρίζει τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ νόμου του· εἰς αὐτὴν ἐναντιώνεται ἡ ἄγνοια τοῦ νόμου καὶ τῆς θελήσεως τοῦ Θεοῦ.

6ον χάρισμα εἶναι ἡ εὐσέβεια· ἡ ὁποία μὲ τὴν ὀρθὴν πίστιν θεμελιώνεται εἰς τὴν ἐκτενῆ προσευχὴν καὶ εἰς τὰ ἀγαθὰ ἔργα· διὰ τὴν ὁποίαν λέει ὁ Ἀπόστολος «ἡ δὲ εὐσέβεια πρὸς πάντα ὠφέλιμος ἐστιν, ἐπαγγελίαν ἔχουσα ζωῆς, τῆς νῦν καὶ τῆς μελλούσης» (Α Τιμ-4,8). Καὶ βέβαια εὐσεβεῖς λέγονται ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι κάνοντες συνεχεῖς προσευχὲς πρὸς τὸν Θεόν, φεύγουσιν ὅλες τὶς ἀσέβειες καὶ ἁμαρτίες.

7ον χάρισμα εἶναι ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος πρέπει νὰ εἶναι ὅπως ἐκεῖνος ὅπου ἔχουν τὰ παιδιὰ πρὸς τοὺς πατέρες τους, καὶ ὄχι ὅπως ἐκεῖνος, ὅπου ἔχουν οἱ δοῦλοι πρὸς τοὺς δεσπότές τους· καὶ περὶ τοῦ πρώτου λέει ὁ ψαλμῳδὸς «φοβηθῆτε τὸν Κύριον πάντες οἱ ἅγιοι αὐτοῦ· ὅτι οὐ ἐστιν ὑστέρημα τοῖς φοβουμένοις αὐτόν» (Ψαλ-34,10). Περὶ δὲ τοῦ δευτέρου λέγει ὁ Ἀπόστολος «φόβος οὐκ ἔστιν ἐν τὴ ἀγάπη· ἀλλ’ ἡ τελεία ἀγάπη ἔξω βάλει τὸν φόβον· ὅτι ὁ φόβος κόλασιν ἔχει· ὁ δὲ φοβούμενος, οὐ τετελείωται ἐν τῇ ἀγάπη» (Α Ιωαν-4,18).

ΤΑ 3 ΕΙΔΗ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΧΑΡΙΤΟΣ

Ἀποστολικὴ Σαγήνη σελ. 236-238

 Ἐρώτησις : Πόσον εἰδῶν εἶναι ἡ θεία χάρις, ὅ¬που συνδράμει εἰς τὸ νὰ κάμη ὁ Ἄν¬θρωπος τὴν ἀρετήν ;

Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, ὅπου συνδράμει εἰς τὸ νὰ κάμῃ ὁ Ἄνθρωπος τὴν ἀρετήν, εἶναι τριῶν εἰδῶν· χάρις προκα¬ταρκτική· χάρις ἀρκτική· καὶ χάρις τε¬λειωτική.

 Ἐρώτησις : Ἡ χάρις ἡ προκαταρκτική ποία εἶναι; καὶ τὶ εἴδους εἶναι; κοινή ; ἢ μερική;

 Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις ἡ προκαταρκτική εἶναι ἐκεῖ¬νη ἡ ἔμφυτος ὁρμή, ὅπου μᾶς παρακινεῖ εἰς τὸ νὰ ἀρχίσωμεν τὸ καλόν· αὕτη δὲ ἡ χάρις εἶναι ὠς ἄλλος τις πολύφωτος ἥλιος, ὅπου λάμπει ἐπίσης κοινῶς εἰς ὅ¬λους, εἰς δικαίους καὶ ἀδίκους, πονηροὺς τε καὶ ἀγαθούς, καὶ μᾶς φέγγει διὰ νὰ κρίνωμεν τὸ καλὸν ἀπὸ τὸ κακόν, καὶ μᾶς ὠθεῖ (τρόπον τινὰ) εἰς τὴν ἔναρξιν τοῦ κάλου, καὶ φροντίζει νὰ μᾶς ἀποσπάση ἀπὸ τὴν ἐργασίαν τοῦ κακοῦ, καὶ αὕτη εἶναι ἡ ἑκάστου συνείδησις.

Ἐρώτησις : Ἡ χάρις ἡ ἀρκτικὴ ποία εἶναι; καὶ τὶ εἴδους εἶναι αὕτη; κοινή; ἢ μερική;

Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις ἡ ἀρκτικὴ εἶναι ἐκεῖνη ἠ σπουδή, καὶ προθυμία, ὅπου μᾶς ἔκαμε, καὶ ἀρχίσαμεν τὸ καλὸν μὲ ἐλπίδα καλὴν αὕτη δὲ εἶναι μερική, καὶ ὅχι κοινή ὡς τὴν πρώτην, ἐπειδὴ ὅλοι ὡθοῦνται, (τρόπον τινὰ) εἰς τὴν ἔναρξιν τοῦ καλοῦ ἀπὸ τὴν πρώτην χάριν, ὅπου εἶναι τὸ συνειδός· πλὴν ὅλοι δὲν ἀξιώνονται νὰ ἔλθουν εἰς τὴν δευτέραν, ἤγουν εἰς τὴν ἔναρξιν τοῦ καλοῦ, ἀλλὰ πολὺ ὁλίγοι, κατὰ τό, «πολλοὶ εἰσι κλητοί, ὁλίγοι δὲ ἐκλεκτοί».

 Ἐρώτησις : Καὶ ποίοι δὲν ἀξιώνονται;

 Ἀπόκρισις : Ὅσοι κατεφρόνησαν, ἢ μάλλον εἰπεῖν κατεπάτησαν τὴν πρώτην χάριν τῆς συν¬ειδήσεως, ὑπὸ τῆς πονηρᾶς αὐτῶν κι¬νούμενοι προαιρέσεως.

Ἐρώτησις : Ἡ δὲ χάρις ἡ τελειωτικὴ ποία εἶναι; καὶ τὶ εἴδους εἶναι καὶ αὕτη; μερικὴ ὡς τὴν δευτέραν; ἢ ὄχι;

Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις ἡ τελειωτικὴ εἶναι ἐκεῖνη ἡ δύναμις, καὶ συνδρομή, καὶ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, ὅπου μᾶς ἐδυνάμωσε, καὶ ἐτελειώσαμεν τὸ καλὸν αὕτη δὲ εἶναι πλέον μερικὴ ἀπὸ τὴν δευτέραν χάριν, ἐπειδὴ ὁλίγοι ἀρχίζουν τὸ καλὸν πλὴν ὁλιγώτεροι τὸ τελειώνουν.

 Ἐρώτησις : Διὰ τί νὰ ἀρχίζουν ὁλίγοι τὸ καλόν, καὶ ὁλιγώτεροι νὰ τὸ τελειώνουν;

 Ἀπόκρισις : Ὅσοι ἀρχίσουν τὸ καλὸν μὲ καλόν, καὶ θεάρεστον σκοπὸν χωρὶς νὰ ἀπο¬βλέπουν ἢ εἰς ἀνθρωπαρέσκειαν, ἢ εἰς σωματικὴν ὡφέλειαν, ἐκεῖνοι καὶ ἀξιώ¬νονται παρὰ Θεοῦ τῆς τρίτης χάριτος ταύτης τῆς τελειωτικής· ὅσοι ὅμως μὲ σκοπὸν ἐναντίον, οὖτοι δὲν ἀξιώνονται νὰ τελειώσουν τὸ καλόν, ὅπου ἤρχισαν «ἐπειδὴ τὸ καλόν, ἐὰν μὴ καλῶς γένηται, οὐκ ἔστι καλόν».

Ἐρώτησις : Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὰς τὰς τρεῖς χάριτας εἶναι καὶ ἄλλαι;

 Ἀπόκρισις : Ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὰς τὰς τρεῖς χάριτας, ὅπου εἴπομεν, εἶναι ἀκόμη καὶ ἄλλαι δύο αἱ πλέον ἐξαίρετοι, ἡ χάρις ἡ συν¬τηρητική, καὶ ἡ χάρις ἡ δοξαστική.

Ἐρώτησις : Ποία εἶναι ἡ χάρις ἡ συντηρητική;

Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις ἡ συντηρητικὴ εἶναι ἐκεῖνη ἡ δύναμις, καὶ βοήθεια τοῦ Ἁγίου Θεοῦ ὅπου μᾶς συντηρεῖ, καὶ μᾶς διαφυλάτ¬τει νὰ μένωμεν ἀκίνητοι, ἀδιάσειστοι, καὶ ἀμετασάλευτοι, εἰς τὸ καλόν, ὅπου ἐτελειώσαμεν εἶναι δὲ αὕτη ἡ χάρις πλέον μερικωτέρα ἀπὸ τὴν τρίτην τὴν τελειωτικήν, ἐπειδὴ ὁλιγώτεροι μὲν τε¬λειώνουν τὸ καλὸν ὅπου ἤρχισαν, ὁλιγώτατοι δὲ ἀξιώνονται νὰ τὸ συντηρῶσι, καὶ νὰ τὸ φυλάτωσιν ἀμετάτρεπτον ἐὼς τῆς ἐσχάτης τῶν ἀναπνοῆς ἀπὸ τὰς συνεχεῖς τῶν δαιμόνων ἐπιβουλάς, καὶ ἐνέδρας τῆς οἰήσεως καὶ κενοδοξίας.

 Ἐρώτησις : Καὶ πῶς εἰμποροῦμεν νὰ ἀποκτήσωμεν τὴν χάριν ταύτην τὴν συντηρητικήν, ὅπου νὰ μᾶς συντηρῇ, καὶ νὰ μᾶς φυλάττῃ τὸ καλὸν ὅπου ἐτελειώσαμεν;

Ἀπόκρισις : Ἄλλο δὲν μᾶς κάμνει ἀξίους τῆς χάριτος ταύτης τῆς συντηρητικής, παρὰ μόνη ἡ ἁγία καὶ μακαρία ταπείνωσις, ἡ ὁποία λέγεται Πνεύμα Ἅγιον ἀπὸ τοὺς θεοφόρους Πατέρας.

 Ἐρώτησις : Καὶ πῶς δύναμαι νὰ ἀποκτήσω, τὴν ἁγίαν καὶ μακαρίαν ταύτην ταπείνωσιν;

 Ἀπόκρισις : Ὅταν κατορθώσῃς πολλὰ καὶ μεγάλα ἔργα, καὶ στοχάζεσαι τὸν ἐαυτὸν σου ἀεί, καὶ πάντοτε, ἐὼς τῆς ἐσχάτης σου ἀναπνοῆς, ὅτι εἶσαι ἄμοιρος καὶ ἐστερημένος παντὸς ἀγαθοῦ ἔργου, καὶ τίποτε δὲν ἔπραξες συχνολέγων μέσα εἰς τὴν διάνοιάν σου καὶ τό, «ἐγὼ εἰμὶ σκώληξ, καὶ οὐκ Ἄνθρωπος, ὄνειδος Ἀνθρώπων, καὶ ἐξουθένημα λαοῦ.»

Ἐρώτησις : Ποία δὲ εἶναι, ἡ χάρις ἡ δοξαστική;

 Ἀπόκρισις : Ἡ χάρις ἡ δοξαστικὴ εἶναι ἐκεῖνη, ὅπου ἀμέσως δοξάζει, καὶ μεγαλύνει, καὶ τιμᾶ εἰς τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν, ἐκεῖνων ὅπου ἠξιώθησαν μὲ τὴν ἁγίαν ταπείνωσιν νὰ ἀποκτήσουν τὴν χάριν τὴν συντηρητικήν.

ΟΙ 8 ΛΟΓΙΣΜΟΙ

[Φιλοκαλία Αγ.Ευάγριου του ασκητού τόμος 11Α σελ. 87-93]

 Ὀκτὼ εἶναι ὅλοι οἱ γενικώτατοι λογισμοί, μέσα στοὺς ὁποίους περιλαμβάνονται ὅλοι οἱ λογισμοί. Πρῶτος εἶναι ὁ λογισμὸς τῆς γαστριμαργίας, καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὸν ὁ τῆς πορνείας, τρίτος τῆς φιλαργυ-ρίας, τέταρτός τῆς λύπης πέμπτος τῆς ὀργῆς, ἕκτος τῆς ἀκηδίας, ἕβδομός τῆς κενοδοξίας καὶ ὄγδοός τῆς ὑπερηφανείας. Τὸ νὰ ἐνοχλοῦν ἢ νὰ μὴν ἐνοχλοῦν ὅλοι αὐτοὶ τὴν ψυχὴ δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς, τὸ νὰ μένουν ὅμως πολὺ χρόνο ἢ νὰ μὴν μένουν, ἢ νὰ κινοῦν ἢ νὰ μὴν κινοῦν πάθη, ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐμᾶς.

 1) Ὁ λογισμὸς τῆς γαστριμαργίας ἐπιφέρει γρήγορα στὸν μοναχὸ διακοπῆ τῆς ἀσκήσεως, προβάλλο-ντας τὸ στομάχι ἢ τὸ συκῶτι, τὴ σπλῆνα καὶ τὴν ὑδρωπικία, καθὼς καὶ μακροχρόνια ἀρρώστια, ἔλλειψη τῶν ἀπαραίτητων καὶ τῶν γιατρῶν. Τοὺς θυμίζει μάλιστα πολλὲς φορὲς καὶ κάποιους ἀδελφοὺς ποὺ ἔπεσαν στὰ πάθη αὐτά. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες ἀκόμα καὶ αὐτοὺς ποὺ ἔχουν πάθει τοὺς μεταπείθει νὰ συγκριθοῦν μὲ τοὺς ἐγκρατευόμενους καὶ νὰ διηγηθοῦν τὶς δικές τους συμφορὲς καὶ ὅτι αὐτὸ τὸ ἔπαθαν ἀπὸ τὴν ἄσκηση.

2) Ὁ δαίμονας τῆς πορνείας τοὺς ἀναγκάζει νὰ ἐπιθυμοῦν διάφορα σώματα καὶ ἐπιτίθεται στοὺς ἐγκρατευόμενους δυνατώτερα, γιὰ νὰ παύσουν τὴν ἐγκράτεια, ἐπειδὴ τάχα δὲν ὠφελοῦνται καθόλου. Μιλώντας μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν στὴν ψυχή, τὴν πείθει νὰ ἐνδώσει σὲ ἐκεῖνες τὶς πράξεις, κάνοντας τὴν νὰ λέγει ἡ ἴδια μερικὰ λόγια, καὶ πάλι νὰ ἀκούει, σὰν νὰ βλέπει δῆθεν καὶ νὰ εἶναι παρὼν τὸ πρᾶγμα.

3) Ἡ φιλαργυρία ὑποβάλει τὴν ἰδέα τῶν μακρῶν γηρατειῶν, τὴν ἀδυναμία τῶν χεριῶν νὰ ἐργασθοῦν, τοὺς λιμοὺς ποὺ θὰ ἔρθουν καὶ τὶς ἀρρώστιες ποὺ θὰ συμβοῦν, τὶς πικρίες τῆς φτώχειας, καὶ ὅτι εἶναι μεγάλη ντροπὴ τὸ νὰ δέχεται κανεὶς ἀπὸ ἄλλους αὐτὰ ποὺ ἔχει ἀνάγκη.

4) Ἡ λύπη ἄλλοτε συμβαίνει κατὰ τὴ στέρηση τῶν ἐπιθυμιῶν, καὶ ἄλλοτε ἀκολουθεῖ τὴν ὀργή. Κατὰ τὴν στέρηση λοιπὸν τῶν ἐπιθυμιῶν ἐκδηλώνεται ὡς ἑξῆς· ὁρισμένοι λογισμοὶ προφθάνοντας κάνουν τὴν ψυχὴ νὰ θυμηθεῖ τὸ σπίτι καὶ τοὺς γονεῖς καὶ τὴν προηγούμενη ζωή της. Καὶ ὅταν δοῦν ὅτι αὐτὴ δὲν ἀντιστέκεται, ἀλλὰ τοὺς ἀκολουθεῖ καὶ παραδίνεται στὶς ἡδονὲς τοῦ νοῦ της, τότε τὴν παίρνουν καὶ τὴν βυθίζουν στὴν λύπη, χωρὶς νὰ ὑπάρχουν βέβαια τὰ προηγούμενα πράγματα, οὔτε ἄλλωστε μποροῦσαν νὰ ὑπάρξουν ἐξαιτίας τοῦ τωρινοῦ βίου. Καὶ ἡ ταλαίπωρη ψυχὴ ὅσο περισσότερο παρα-δίνεται στοὺς προηγούμενους λογισμούς, τόσο περισσότερο λυπᾶται ταπεινωμένη μὲ τοὺς δεύτερους.

5) Ἡ ὀργὴ εἶναι πάθος πολὺ ἰσχυρό. Γι’αὐτὸ ἄλλωστε γίνεται λόγος γιὰ ἄναμα καὶ κίνηση θυμοῦ ἐναντίον κάποιου ποὺ ἀδίκησε ἢ θεωρεῖται ὅτι ἀδίκησε. Αὐτὴ ἐξαγριώνει ὅλη τὴν ἡμέρα τὴν ψυχή, ἰδιαίτερα ὅμως κατὰ τὶς προσευχές, ἁρπάζει βίαια τὸν νοῦ τοῦ προσευχομένου, προβάλλοντας μπροστὰ τοῦ τὸ πρόσωπο ἐκείνου ποὺ τὸν λύπησε. Μερικὲς φορὲς μάλιστα διαρκεῖ πολὺ χρονικὸ διάστημα καὶ μεταβάλλεται σὲ σφοδρὴ ὀργὴ προκαλώντας τὴ νύχτα ταραχὲς καὶ λιώσιμο τοῦ σώματος καὶ κιτρινάδα καὶ ἐπιθέσεις φαρμακερῶν φιδιῶν. Αὐτὰ τὰ 4 ποὺ συμβαίνουν μετὰ τὴν ὀργή, μπορεῖ νὰ τὰ βρεῖ κανεὶς νὰ ἀκολουθοῦν περισσότερους λογισμούς.

6) Ὁ δαίμονας τῆς ἀκηδίας, ποὺ ὀνομάζεται καὶ μεσημβρινός, εἶναι πιὸ βαρὺς ἀπὸ ὅλους τους δαίμονες. Αὐτὸς ἐμφανίζεται στὸν μοναχὸ κατὰ τὴν τέταρτη ὥρα, καὶ κυκλώνει τὴν ψυχὴ τοῦ μέχρι τὴν ὀγδόη ὥρα. Καὶ στὴν ἀρχὴ κάνει τὸν ἥλιο νὰ φαίνεται ἀργοκίνητος ἢ ἀκίνητος καὶ τὴν ἡμέρα νὰ διαρκεῖ πενήντα ὧρες. Ἔπειτα τὸν ἀναγκάζει συνεχῶς νὰ κοιτάζει στὰ παράθυρα καὶ νὰ πηδᾷ ἔξω ἀπὸ τὸ κελλί, καὶ νὰ βλέπει τὸν ἥλιο, πόσο ἀπομακρύνθηκε ἀπὸ τὴν ἐννάτη ὥρα, καὶ νὰ κοιτάζει τριγύρω ἐδῶ καὶ ἐκεῖ, μήπως φανεῖ κανένας ἀδελφός… Ἐπίσης ἐκφράζεται μὲ μῖσος γιὰ τὸν τόπο καὶ γιὰ τὸν ἴδιο τὸν μοναχικὸ βίο καὶ γιὰ τὴν χειρονακτικὴ ἐργασία, ὅτι χάθηκε ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς ἡ ἀγάπη καὶ δὲν ὑπάρχει κανένας ποὺ νὰ τὸν παρηγορήσει. Τὸν ὁδηγεῖ ἐπίσης καὶ στὴν ἐπιθυμία ἄλλων τόπων, στοὺς ὁποίους μπορεῖ εὔκολα νὰ βρεῖ αὐτὰ ποὺ χρειάζεται, καὶ νὰ κάνει μία τέχνη πιὸ εὔκολη καὶ προοδευτική, καὶ προσθέτει, ὅτι ἡ εὐαρέστηση τοῦ Κυρίου δὲν συνδέεται μὲ τὸν τόπο. Γιατί λέγει παντοῦ μπορεῖ νὰ προσκυνεῖται ὁ Θεός. Σ’ὅλα αὐτὰ ἐπισυνάπτει καὶ τὴν θύμιση τῶν δικῶν του καὶ τῆς προηγούμενης ζωῆς του, περιγράφει τὸν μακρὸ χρόνο τῆς ζωῆς, φέροντας μπροστὰ στὰ μάτια τοῦ τὶς ταλαιπωρίες τῆς ἄσκησης, καὶ ὅπως λέγεται, κινητοποιεῖ κάθε μηχανοραφία, γιὰ νὰ ἐγκαταλείψει ὁ μοναχὸς τὸ κελλὶ καὶ νὰ ἀποφύγει τὸ στάδιο τῆς ἄσκησης. Στὸν δαίμονα αὐτὸν δὲν ἀκολουθεῖ ἄλλος δαίμονας ἀμέσως, ἀλλὰ τὴν ψυχὴ μετὰ τὸν ἀγῶνα ἐναντίον του τὴν διαδέχεται μία εἰρηνικὴ κατάσταση καὶ ἀνεκλάλητη χαρά.

7) Ὁ λογισμὸς τῆς κενοδοξίας εἶναι πάρα πολὺ λεπτὸς καὶ ὑπάρχει σ’αὐτοὺς ποὺ πετυχαίνουν εὔκολα τὰ κατορθώματά τους, θέλοντας νὰ δημοσιεύει τοὺς ἀγῶνες τους καὶ ἐπιδιώκοντας τὶς τιμὲς ἐκ μέρους τῶν ἀνθρώπων . ἐμφανίζει στὴν φαντασία τοὺς δαίμονες ποὺ κραυγάζουν, καὶ γυναῖκες ποὺ θαραπεύονται καὶ κάποιο πλῆθος νὰ ἀγγίζει τὰ ροῦχα του. Τοῦ προλέγει ἀκόμα καὶ τὴν ἱερωσύνη, καὶ παρουσιάζει στὴν πόρτα τοῦ ἀνθρώπους ποὺ τὸν ζητοῦν, καὶ ὅποιος τυχὸν δὲν θέλει τὸν πηγαίνει δεμένον, καὶ ἀφοῦ μὲ τὸν τρόπον αὐτὸν τοῦ σηκώσει ψηλὰ τὰ μυαλά του μὲ τὶς ψεύ-τικες ἐλπίδες, ἀπομακρύνεται, ἐγκαταλείποντας τὸν ἢ στὸ δαίμονα τῆς ὑπερηφάνειας γιὰ νὰ τὸν πειράξει, ἢ στὸν δαίμονα τῆς λύπης, ὁ ὁποῖος τοῦ προσθέτει καὶ λογισμοὺς ποὺ εἶναι ἀντίθετοι πρὸς τὶς ἐλπίδες. Ὑπάρχουν μάλιστα καὶ περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες παραδίνει στὸν δαίμονα τῆς πορνείας τὸν πρὶν ἀπὸ λίγο σεβάσμιο καὶ ἅγιο ἱερέα.

8) Ὁ δαίμονας τῆς ὑπερηφάνειας προκαλεῖ φοβερὴ πτώση στὴν ψυχή. Γιατί τὴν μεταπείθει νὰ ὁμολογεῖ ὅτι δὲν εἶναι ὁ Θεὸς βοηθός της, νὰ νομίζει ὅτι αὐτὴ εἶναι ποὺ κατορθώνει τὴν ἐνάρετη ζωή, καὶ νὰ ἐπαίρεται ἐναντίον τῶν ἀδελφῶν ὅτι εἶναι ἀνόητοι, ἐπειδὴ δὲν τὸ γνωρίζουν ὅλοι αὐτὸ γι’ αὐτήν. Ἐπακολουθεῖ σὲ αὐτὴν (τὴν ψυχήν) ὀργὴ καὶ λύπη καὶ τὸ τελευταῖο κακό, καταπληξία καὶ μανία, καὶ πλῆθος δαιμόνων ποὺ ἐμφανίζονται στὸν ἀέρα.

ΟΙ 8 ΝΟΗΤΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

[Φιλοκαλία Αγ.Πέτρου Δαμασκηνου τόμ. 17 σελ. 85-87]

1η εἶναι, ἡ γνώση τῶν θλίψεων καὶ τῶν πειρασμῶν τοῦ βίου τούτου, ὅπως λέγει ὁ Ἅγιος Δωρόθεος, καὶ ἡ λύπη γιὰ κάθε ζημιὰ ποὺ ἔπαθε ἡ ἀνθρώπινη φύση ἀπὸ τὴν ἁμαρτία.

2η εἶναι, ἡ γνώση τῶν δικῶν μας ἁμαρτημάτων καὶ τῶν εὐεργεσιῶν τοῦ Θεοῦ, ὅπως λέγει ὁ Ἄγ.Ἰωάννης τῆς Κλίμακος, ὁ Ἅγιος Ἰσαὰκ καὶ πολλοὶ ἄλλοι ἀπὸ τοὺς πατέρες.

3η εἶναι, ἡ γνώση τῶν πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατο καὶ τῶν μετὰ τὸν θάνατον δεινῶν, ὅπως λέγεται στὶς θεῖες Γραφές.

4η εἶναι, ἡ κατανόησις τῆς διαγωγῆς στὸν κόσμο τοῦτον τοῦ Κυρίου ἠμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν μαθητῶν του, καθὼς καὶ τῶν ἔργων καὶ τῶν λόγων τῶν ἄλλων Ἁγίων, Μαρτύρων καὶ Ὁσίων πατέρων.

5η εἶναι ἡ γνώση τῆς φύσης καὶ τῆς ἀλλοίωσης τῶν πραγμάτων, ὅπως λέγουν οἱ Ἅγιοι πατέρες, ὁ Γρηγόριος καὶ ὁ Δαμασκηνός.

6η εἶναι, ἡ θεωρία τῶν ὄντων, δηλαδὴ ἡ γνώση καὶ ἡ κατάνόηση τῶν αἰσθητῶν κτισμάτων τοῦ Θεοῦ.

7η εἶναι, ἡ κατανόηση τῶν νοητῶν κτισμάτων τοῦ Θεοῦ.

 8η εἶναι, ἡ περὶ Θεοῦ γνῶσις, ἡ λεγόμενη Θεολογία.

Αὐτὲς εἶναι λοιπὸν οἱ 8 θεωρίες. Οἱ τρεῖς ταιριάζουν σ’ αὐτὸν ποὺ εἶναι ἀκόμη πρακτικός, γιὰ νὰ μπορέσει μὲ τὰ πολλὰ καὶ πικρὰ δάκρυα νὰ καθαρίσει τὴν ψυχὴ τοῦ ἀπ’ ὅλα τὰ πάθη, καὶ κατὰ χάρη ἀπὸ τὸν Θεὸν τὶς ὑπόλοιπες. Οἱ ἄλλες πέντε ταιριάζουν στὸν θεωρητικό, δηλαδὴ στὸν γνωστικό, ἐπειδὴ φυλάγει καὶ ἐκτελεῖ καλὰ πάντοτε καὶ τὶς σωματικὲς καὶ τὶς ἠθικὲς πράξεις, δηλαδὴ τὶς ψυχικές, ἀπὸ τὶς ὁποῖες καταξιώνεται νὰ γνωρίσει αὐτὲς μὲ σαφήνεια καὶ νοερά. Γιατί ἀπὸ τὴν πρώτη ὁ πρακτικὸς λαμβάνει τὴν ἀρχὴ τῆς γνώσης, καὶ στὴν συνέχεια φροντίζει τὴν ἐργασία καὶ μελετᾷ τὰ νοήματα ποὺ τοῦ δίνονται καὶ προκόβει σ’ αὐτά, μέχρι νὰ φθάσει στὴν κατοχή τους, καὶ ἔτσι αὐτόματα ἔρχεται στὸ νοῦ ἡ ἄλλη γνώση. Ἔτσι ἀκριβῶς συμβαίνει καὶ μὲ τὶς ὑπόλοιπες θεωρίες.